Jak wygląda miasto dostępne? Czy obecne centra miast i budynki są projektowane nie tylko z myślą o estetyce, ale też o komforcie ludzi z nich korzystających? Tego typu pytania zadały sobie studentki Architektury Politechniki Krakowskiej. Ich odpowiedź to „Poligon dostępności”. Ścieżka edukacyjna będąca kompendium informacji dla architektów na temat największych i najczęstszych przeszkód infrastrukturalnych jakie zdarzają się osobom z niepełnosprawnościami. Projekt powstał w ramach Koła Naukowego Projektowania Zrównoważonego Politechniki Krakowskiej przy wsparciu Studenckiego Laboratorium Innowacji FutureLab PK.
Głównym założeniem „Poligonu dostępności” było utworzenie przestrzeni edukacyjnej, swoistego toru przeszkód, na którym studenci w ramach zajęć mogliby sprawdzić, które rozwiązania poprawiają, a które pogarszają korzystanie z projektowanej przestrzeni. Studentki oraz jeden student architektury – Anna Zagórska, Antonina Wójtowicz, Weronika Żuławska (absolwentki PK, które zapoczątkowały projekt), Wiktoria Sitko, Amelia Buda, Jakub Potoniec (III rok), Angelika Szydłowska, Anna Michalik, Emilia Sitek, Gabriela Rotter, Karolina Świdzińska oraz Zuzanna Rosa (II rok) – chcieli pokazać, że doświadczanie trudności w korzystaniu z określonej przestrzeni nie tylko wskaże na problem braku dostępności wielu obiektów i budynków, ale przede wszystkim uwrażliwi na wielopłaszczyznowość tematu projektowania uniwersalnego.
– Wierzymy, że doświadczenie problemu w realnej sytuacji wywiera większy wpływ niż tylko teoria usłyszana na sali wykładowej. Ponadto poprzez uczestnictwo w różnego rodzaju wydarzeniach wraz z naszym projektem chciałyśmy przyczynić się do ogólnego uświadamiania społeczeństwa, iż brak właściwej infrastruktury – w tym odpowiedniej nawierzchni – może uniemożliwiać osobom o specjalnych potrzebach pełne korzystanie z życia społecznego, kulturalnego i rekreacyjnego – mówi przewodnicząca projektu „Poligon dostępności” Wiktoria Sitko, studentka III roku architektury PK.
Aktualne problemy i jak je rozwiązać
Autorki projektu rozpoczęły prace nad nim od badań obecnych potrzeb i trudności osób z niepełnosprawnościami w poruszaniu się po przestrzeni miejskiej – Odbyłyśmy rozmowy z ekspertami w dziedzinie dostępności. W celu uzyskania większej liczby odpowiedzi z tego zakresu prowadziłyśmy również ankiety internetowe, które miały na celu zebranie szerszej perspektywy dotyczącej barier i wyzwań, z którymi osoby z różnymi niepełnosprawnościami muszą mierzyć się codziennie w warunkach miejskich – Mówi Wiktoria Sitko. Wnioski z tych badań były następujące: Inaczej na te same kwestie w dziedzinie szeroko rozumianej dostępności patrzą osoby, które mają różne niepełnosprawności. Przykładowo, dla osoby niewidomej lub słabowidzącej krawężniki okazują się dodatkową pomocą w określaniu zmiany charakteru posadzki i przestrzeni, natomiast dla osób z trudnościami w poruszaniu się różnice w wysokości posadzek stanowią poważną barierę przestrzenną.
Na podstawie tych badań powstały grafiki porównujące właściwe i niewłaściwe praktyki przy projektowaniu przestrzeni, a w szczególności nawierzchni. Następnie powstał właściwy „Poligon”, czyli ścieżka składająca się z różnych typów podłoża w zależności od potrzeb i trudności osób z nich korzystających. Elementy „Poligonu” miały być lekkie, możliwe do samodzielnego szybkiego układania i składania oraz prostego przechowywania. W związku z tym zespół przygotował symulacje realnych nawierzchni wewnętrznych i zewnętrznych (np. płytki chodnikowe, kostka brukowa, trawa) oraz nałożył je na kwadratowe formy sklejki o wymiarach 45×45 cm łączone w bazowy moduł składający się z czterech mniejszych form. Docelowo powstać miało kilkanaście takich „płytek”, co pozwala na swobodną aranżację przestrzeni ćwiczeń służącej do prób poruszania się jako osoba jeżdżąca na wózku inwalidzkim, osoba niewidoma albo turysta ciągnący ciężką walizkę.
– „Poligon dostępności” nigdy nie będzie wyglądał tak samo. Jednego dnia może symulować uliczki starego miasta i składać się tylko z kilkunastu płytek z kostką brukową. Kolejni studenci, chcący przeanalizować strefę wejścia w budynku, mogą natomiast stworzyć przestrzeń łączącą płyty chodnikowe z wewnętrznymi płytkami gresowymi i wycieraczkami. Możliwych kombinacji jest mnóstwo – mówi Wiktoria Sitko.
Gra warta świeczki
W projektowaniu architektonicznym dobór materiałów nawierzchni jest niezwykle istotny. Odpowiednio dobrane posadzki ułatwią użytkownikom poruszanie się. W przestrzeniach publicznych istotnym jest, aby były one zaprojektowane jako płaskie, równomierne oraz bez wystających elementów. Ułatwi to poruszanie się osobom na wózkach inwalidzkich, korzystającym z lasek, osobom starszym, ale też kobietom w szpilkach czy rodzicom z wózkami dziecięcymi. Tego rodzaju projektowanie minimalizuje ryzyko upadków i zapewnia większe bezpieczeństwo użytkownikom. Zespół projektowy „Poligonu dostępności” podkreśla, że aby osiągnąć ten cel, warto projektować nawierzchnie o właściwościach antypoślizgowych. Ten typ powinien być stosowany zwłaszcza w obszarach narażonych na wilgoć lub zmienne warunki atmosferyczne.
– Antypoślizgowe materiały nawierzchniowe poprawiają przyczepność, co jest kluczowe dla zapewnienia bezpieczeństwa wszystkim użytkownikom przestrzeni publicznych. Elementy infrastruktury takie jak krawężniki, schody czy nierówności nawierzchni, powinny być wyraźnie oznakowane. Jest to niezbędne, aby osoby niewidome lub słabowidzące mogły łatwo zidentyfikować i ominąć te przeszkody. Wykorzystanie kontrastowych kolorów oraz faktur na nawierzchniach poprawia ich wykrywalność – podkreśla Wiktoria Sitko.
Projekt „Poligon dostępności” – poza przedstawieniem wyzwań, z jakimi zmaga się wiele osób na co dzień przy korzystaniu z przestrzeni publicznych – ma za zadanie zwrócić uwagę na istotność doboru właściwych materiałów nawierzchni w projektach. Dobór ten nie powinien wynikać jedynie z koncepcji czy estetyki, a być świadomym wyborem architekta, biorącym pod uwagę wszystkich możliwych użytkowników danego miejsca. Projekt ma na celu uświadomienie przyszłym i obecnym architektom jakie przeszkody mogą nieść za sobą ich wybory projektowe. Dzięki prezentowaniu „Poligonu” studentom, można pozytywnie wpłynąć na ich przyszłe projekty. Zarówno te studenckie, jak i przede wszystkim te, które powstaną w ramach przyszłej pracy zawodowej.
Od szczegółu do ogółu
Kwestie związane z dostępnością, uniwersalnością, inkluzywnością i zrównoważonym projektowaniem budynków czy planów urbanistycznych są na studiach architektonicznych Politechniki Krakowskiej poruszane i podkreślane od samego ich początku. Osoby, które potem zaangażowały się w projekt „Poligonu” czuły jednak pewien niedosyt – Spocznik na 1,5 m, pochylnia nachylona 6% bez zadaszenia, 8% pod zadaszeniem, nawierzchnia bezpieczna, „podaj wymiary pochylni dla osób niepełnosprawnych” i tak dalej. Wszystkie te pojęcia – jakkolwiek bardzo słuszne – zdawały się być w dużej mierze jedynie przekazywaną teorią, informacjami i przepisami prawnymi do których my, studenci i studentki, przyszłe osoby projektujące budynki i przestrzenie, miałyśmy się stosować – wspomina Wiktoria Sitko. Pogłębić tę wiedzę pomogła praca naukowa w ramach KN Projektowania Zrównoważonego w Katedrze Kształtowania Środowiska Mieszkaniowego pod opieką prof. dr hab. inż. arch. Justyny Kobylarczyk oraz dr hab. inż. arch. Patrycji Haupt, prof. PK. Pierwsze prototypy ścieżki powstały w siedzibie Studenckiego Laboratorium Innowacji FutureLab PK.
Projekt został zaprezentowany w ramach różnych wydarzeń organizowanych nie tylko przez Politechnikę Krakowską, ale również innych organizatorów np. Urząd Miasta Krakowa. „Poligon” można było oglądać w ramach Festiwalu Nauki i Sztuki w Krakowie w dniach 16-18 maja 2024. W budynku Laboratorium Aerodynamiki Środowiskowej Politechniki Krakowskiej odwiedzający mogli przetestować przykładowy „tor przeszkód” oraz inne urządzenia, które pokazują w jaki sposób funkcjonują osoby z niepełnosprawnościami w przestrzeni miejskiej. Dużym osiągnięciem projektu było również zakwalifikowanie do Uczelnianej Sesji Kół Naukowych 2024. Zaprezentowaną w ramach tego wydarzenia planszę można wciąż oglądać przed budynkiem Wydziału Architektury na terenie kampusu PK przy ulicy Warszawskiej.
