Marcelline Budza z Demokratycznej Republiki Konga, pakistańska organizacja pozarządowa Zespół Pomocy Prawnej Asmy Jahangir +oraz Svitlana Lukiyanchuk (in memoriam) z Ukrainy – to tegoroczni laureaci prestiżowej Polskiej Nagrody im. Sérgio Vieira de Mello, Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka. 24 października podczas uroczystej gali w Willi Decjusza w Krakowie nagrody zostały wręczone po raz 21.
W tym roku do nagrody zgłoszono kilkanaście kandydatur. Wśród nominowanych znalazły się osoby i organizacje z różnych stron świata działające na rzecz pokoju, praw człowieka oraz dialogu religii i kultur. W pracach Kapituły wzięli udział przedstawiciele: Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej, Ambasadora Federacyjnej Republiki Brazylii, Ambasadora Królestwa Szwecji w Polsce, Wysokiego Komisarza NZ ds. Uchodźców, Ministerstw Spraw Zagranicznych, Rzecznika Praw Obywatelskich, Prezydenta Miasta Krakowa, Konsula Generalnego Stanów Zjednoczonych w Krakowie, Wydawnictwa ZNAK, Fundatorów i Inicjatorów Nagrody oraz Przewodniczący Zarządu i Dyrektor Stowarzyszenia Willa Decjusza.
Decyzją Kapituły, Polską Nagrodę im. Sérgio Vieira de Mello w 2024 r. otrzymali Marcelline Budza – w kategorii „Osoba” oraz Zespół Pomocy Prawnej Asmy Jahangir (Asma Jahangir Legal Aid Cell AGHS) – w kategorii „Organizacja pozarządowa”. Nagrodę Honorową kapituła przyznała Svitlanie Lukiyanchuk (in memoriam).
Nagroda w kategorii „Osoba”: Marcelline Budza
Pochodząca z Konga Marcelline Budza jest znana na całym świecie z działań przeciwko przemocy społeczno-ekonomicznej, której ofiarami są kobiety we wschodniej części Demokratycznej Republiki Konga. Realizuje misję: „Odbudowa nadziei kobiet to budowanie nadziei całego narodu.” Studiowała agronomię na Uniwersytecie Ewangelickim w Afryce. Po studiach założyła w 2013 roku spółdzielnię Rebuild Women’s Hope, a w 2021 roku fundację o tej samej nazwie. Od tego czasu pracuje nad wzmocnieniem pozycji kobiet. Jej działalność została uhonorowana wieloma nagrodami.
− Marcelline Budza jest nowoczesną feministką i obrończynią praw człowieka z Demokratycznej Republiki Konga, która aktywnie działa na rzecz wzmocnienia pozycji kobiet w kraju nękanym wojną domową i korupcją, nazywanym najniebezpieczniejszym miejscem na świecie dla kobiet. Zainspirowana historią życia swojej matki, stworzyła organizację Rebuild Women’s Hope, która pomaga kobietom przejąć kontrolę nad własnym losem. Dzięki niej kobiety w DRK mogą teraz podejmować autonomicznie decyzje, walczyć o swoje prawa, rozwijać swój potencjał i stawać się aktywnymi ekonomicznie członkiniami swoich społeczności – mówiła w swojej laudacji Ewelina Pytel, pełnomocniczka prezydenta Krakowa ds. polityki równościowej.
Nagroda w kategorii „Organizacja pozarządowa”: Zespół Pomocy Prawnej (AGHS)
Zespół Pomocy Prawnej Asmy Jahangir (Asma Jahangir Legal Aid Cell AGHS) został założony w 1980 roku przez cztery prawniczki, z inicjatywy wybitnej działaczki, ikony ruchu na rzecz praw człowieka, prawniczki Asmy Jahagir (1952-2018), laureatki nagrody Pro Dignitate Humana. AGHS jest największym dostawcą bezpłatnej pomocy prawnej w Pendżabie i pierwszą taką organizacją prawniczą w Pakistanie. Organizacja od samego początku oferowała bezpłatne wsparcie prawne dla najbardziej bezbronnych grup społecznych: kobiet, dzieci, robotników przymusowych, więźniów i mniejszości religijnych. Dziś AGHS kontynuuje dziedzictwo Asmy Jahagir, realizując projekty na rzecz praw kobiet, mniejszości religijnych i osób uwięzionych. AGHS była pierwszą organizacją prawniczą, która wystąpiła przeciwko tak zwanym „zabójstwom honorowym”. Organizacja podejmuje się obrony osób oskarżonych o tzw. bluźnierstwo (karane śmiercią), oskarżonych przed trybunałami wojskowymi, ofiar tortur, arbitralnych zatrzymań, a także reprezentuje rodziny osób „przymusowo” zaginionych − porwanych z powodów politycznych przez służby specjalne.
− Zespół Pomocy Prawnej Asmy Jahangir zasługuje na szczególne wyróżnienie z powodu skutecznego i kreatywnego powiązania działań na rzecz uświadamiania, promocji przestrzegania praw człowieka z praktyczną aplikacją pomocy dla osób potrzebujących, które nie miałyby najmniejszych szans na dochodzenie swoich praw. Pragniemy złożyć hołd także godnym następcom Asmy Jahangir , kolejnemu pokoleniu pakistańskich aktywistów, którzy nieustannie inspirują nowych liderów w wielu krajach doświadczających trudności i przeszkód. Jest to wartość uniwersalna, daleko wykraczająca poza Pakistan i Azję Południową. Właściwa odpowiedź wobec wyzwań globalnych na tym polu i przypomnienie, że walka o przestrzeganie praw człowieka jest nieustannym wysiłkiem i próbą woli nas wszystkich – podkreślił w swojej laudacji Jan Sobczak, I Radca w Departamencie Spraw Globalnych z Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
Nagroda Honorowa: Svitlana Lukiyanchuk (in memoriam)
Svitlana Lukiyanchuk pracowała jako pediatra-nefrolog w Narodowym Specjalistycznym Szpitalu Dziecięcym „Ochmatdyt” w Kijowie. Była w pracy 8 lipca 2024 r. podczas rosyjskiego ataku rakietowego na Kijów. Kiedy rozległy się syreny alarmowe, część dzieci została przeniesiona do schronu w piwnicy szpitala, a część nadal przebywała w sali dializ. Lukiyanchuk została w centrum dializ, gdzie pięcioro dzieci było podłączonych do dializatorów, których nie można było zabrać do schronu. Pomimo niebezpieczeństwa, na które wskazywały wstrząsy ziemi spowodowane przelotem i eksplozjami rosyjskich rakiet, lekarka pozostała z młodymi pacjentami. Jedna z rakiet uderzyła w szpital, rozbijając okna centrum dializ i zabijając Svitlanę Lukiyanchuk.
− Dzieci są naszą przyszłością, a opieka nad nimi to jedno z najważniejszych i najbardziej szlachetnych zadań, jakich możemy się podjąć. Wspieranie ich rozwoju, troska i zapewnianie im bezpieczeństwa tworzy fundamenty, na których będą one mogły budować lepszy świat. Każde zaangażowanie w wychowanie młodych pokoleń to inwestycja w naszą wspólną przyszłość, pełną nadziei i możliwości. Svitlana Lukiyanchuk poświęciła swoje zaledwie 30-letnie życie, wypełniając swoje zawodowe powołanie, stając jednocześnie po stronie demokracji w walce przeciwko autorytarnym reżimom – i w tej okrutnej walce o pokojowe współistnienie przyszłych pokoleń, oparte o dialog i poszanowanie życia drugiego poniosła najwyższa ofiarę – mówił w laudacji Wiesław Nowak, prezes Grupy ZUE S.A., będącej Sponsorem Nagrody.
Laureaci Nagrody im. Sérgio Vieira de Mello otrzymali statuetki autorstwa Andrzeja Renesa, pamiątkowe dyplomy oraz nagrody finansowe ufundowane przez sponsora – Grupę ZUE.
Honorowy patronat nad Polską Nagrodą im. Sérgio Vieira de Mello, Wysokiego Komisarza NZ ds. Praw Człowieka objęli: Ambasador Federalnej Republiki Brazylii w Polsce, Ambasador Królestwa Szwecji w Polsce, Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw uchodźców.
Sérgio Vieira de Mello (1948-2003) – dyplomata brazylijski. Władał biegle sześcioma językami. Obronił dwa doktoraty z nauk humanistycznych na Sorbonie. Na przestrzeni kilkudziesięciu lat pracy w ONZ piastował szereg urzędów, m.in.: Specjalnego Przedstawiciela Sekretarza Generalnego ONZ w Kosowie, Administratora Narodów Zjednoczonych dla Timoru Wschodniego, urząd Wysokiego Komisarza ONZ ds. Praw Człowieka (2002-2003) oraz urząd Specjalnego Wysłannika Sekretarza Generalnego ONZ ds. Iraku. Podczas pełnienia tej funkcji zginął 19 sierpnia 2003 w zamachu bombowym na siedzibę placówki ONZ w Bagdadzie. Całe swoje życie działał na rzecz ochrony wolności i praw człowieka, dialogu międzykulturowego, walki z terroryzmem i kryzysem uchodźczym oraz przestrzegania prawa międzynarodowego.
